တးပဲါလ၀္ေကာန္ဍဳင္အရင္

Posted by nainbank

ပႜဲခ႐ုိင္မတ္မလုီ မပါလုပ္ပြဳိင္ဍဳင္ ၆ ဍဳင္ မတြံဂး ဍဳင္မတ္မလုီ၊ ဍဳင္ၐါသြာင္၊ ဍဳင္မုဟ္ဍဳင္၊ ဍဳင္ျဇပ္ဗု၊ ဍဳင္ေရ၀္ ေကုာံ ဍဳင္က်ာ္ ျမဟ္တံဂွ္ ဒှာဲလဿိဟ္မှိဟ္ဂကူမန္တံ ဂၜဳိင္အုိတ္မဒွ္ရ။ ဗြဲစဿတ္ဂွ္ ဂကူမန္တံ ေသၢာံေကာံဒဿံင္ဒှာဲဏံတံဂွ္ မန္ပု႙သၵးတင္ဂုဏ္ကုႝ ဂကူေအန္ဂလိက္တံ ေဇှာ္ကုႝျဇဟတ္ရ။ မုဟုိတ္ေရာ ဂကူေအန္ဂလိက္တံ ကုႝလ၀္အေခါင္ကုႝဂကူမန္ ညးမၿဂိပ္ဒဵကၜဳင္ႏူကုႝ ရးေဒသမန္တှဟ္ဟ္ မတြံဂး ရးဖာသိမ္၊ ရးလၢဳင္၊ ရးဗေဂါ ေကုာံ ရးသဓုီတံရ။ ပႜဲရးေဒသတံ၀ြံ သဿိင္ဂကူဗဿာတံ ပႜဳႝပႜဳိက္ဂကူမန္တံ ဗြဲမေလာန္တုဲ မန္တံ ဒးၿဂိပ္ဒဵတိတ္ကၜဳင္အုိတ္ရ။ ကာလေအန္ဂလိက္တံ ပုိင္ၿပ႘ဂြံ ရးဗဿာဒကုတ္သဿ၀္တုဲ မန္တံ မှဳံရးေဒသ တှဟ္ဟ္တံဂွ္ ၿဂိပ္ဒဵကၜဳင္ရးမတ္မလုီ ေအန္ဂလိက္တံ စုႝဒှာလ၀္ကုႝဂကူမန္တံ ဂြံဗၜးႏူဘဲအႏၲရာဲ သဿိင္ဗဿာတံရ။  စရင္လဿိဟ္ မှိဟ္မေကၜာန္ဗဒွ္လ၀္ပႜဲသှာံ ၁၉၂၁ ဟုီသၢးလ၀္ဂွ္ ပႜဲသှာံ၀ြံ လဿိဟ္မှိဟ္ဂကူမန္တံႏြံကၜဳင္ ၁၈၆၆၆၈ တၜတုဲ စုိပ္သှာံ ၁၉၃၁ ဂွ္ ညးတံဆိင္ဆေကတ္ လဿိဟ္မှိဟ္ဂကူမန္တံဂၜဳိင္တုိန္ ၂၅၀၀၀၀ မဒွ္ရ။  ကာလဍဳင္ဗဿာ ဂြံဗၜးၐးႏူေအန္ဂလိက္တံတုဲ စရင္လဿိဟ္ မှိဟ္ဂကူမန္တံ ဆလံမွေလ၀္ဟဿဲကၜဳင္ ခ်ဳိတ္တ္ပၜဳိတ္တ္ရ။ စရင္သဿိင္ဗဿာတံမေကၜာန္လ၀္ အခိင္ဂြံဗၜးၐးတုဲဂွ္ ဟုိတ္ႏူဟလုိင္လ၀္ လဿိဟ္ဂကူဗဿာဂၜဳိင္ေလာန္အာတုဲ တးပဲါလ၀္ေကာန္ဍဳင္အရင္ဂမၜဳိင္ရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ စရင္လဿိဟ္မှိဟ္သဿိင္ဗဿာတံ မေကၜာန္လ၀္တံဂွ္ ပေတွ္စဟြံဂြံရဂွ္ တၜပညာတံဟုီ သၢးလ၀္သာ္၀ြံရ။ ကာလေကာန္ဍဳင္အရင္တံ အာတ္မိက္တြဳႝရး ဇကုဇကုတံဂွ္ ကႜဳိပ္သကုိပ္မန္ တံေလ၀္ အာတ္မိက္ဂြံဂြံတြဳႝရးမန္ကုီရ။ ဂြံဗေပင္အဂၤတြဳႝရးမြဲ ကာလညးတံဂၜဳိက္ဂၜာဲ လဿိဟ္မှိဟ္ေကာန္ဂကူမန္တံဂွ္ ညးတံဂၜာဲ ဂြံစရင္ သဿိင္ေအန္ဂလိက္တံမေကၜာန္လ၀္ အကၜာဍဳင္ဗဿာဟဂြံဗၜးၐးေတံရ အတုိင္စရင္တံ၀ြံ အၾကာ သှာံ ၁၈၇၇ ကုႝ သှာံ ၁၉၃၁ လဿိဟ္မှိဟ္ဂကူမန္တံ ဂၜဳိင္တုိန္တဿာဂလုိင္သၢးလ၀္ရ။  ပႜဲသှာံ ၁၈၇၇ ဂကူမန္ႏြံ ၄၉၇၇ တၜ၊  ပႜဲသှာံ ၁၉၀၁ လဿိဟ္ဂၜဳိင္တုိန္ ၇၄၇၄ တၜမဒွ္ရ။  ပႜဲသှာံ ၁၉၁၁ ဂကူမန္ႏြံ ၅၀၄၁ တၜတုဲ  စုိပ္သှာံ ၁၉၃၁ ဂွ္ လဿိဟ္ဒွ္အာ ၁၈၇၆၃ တၜမဒွ္ရ  ရံင္အာစရင္လဿိဟ္မှိဟ္တံ
၀ြံတုဲ ႏူကုႝကာလ ဍဳင္ဗဿာဂြံဗၜးၐးတုဲ စုႝကုႝစုိပ္ကာလ အလုႝအသ႘ဥဴေနေ၀န္ ဖန္ဖက္ကုႝတြဳႝရးမန္ ပႜဲသှာံ ၁၉၇၄ ဂွ္ စရင္လဿိဟ္မှိဟ္ ေကာန္ဂကူမန္ ဟဿဲကၜဳင္ခ်ဳိတ္တ္ပၜဳိတ္တ္ရဂွ္ ပု႙တီေကတ္မာန္ရ။ စရင္ညးတံ မဂၜဳိက္ဂၜာဲ ဂြံလ၀္ႏူကုႝလက္ထက္ ေအန္ဂလိက္ေတံ ပၜန္ဂွ္ေလ၀္ စရင္ေကာန္ဂကူမန္မှဳံ ပႜဲအလုံမြဲရးေဒသမန္ဖအုိတ္ ဟြံေသင္ပၜန္ရ။

တင္ေသၢာံဒွ္ေသၜဟ္ပဿာဟဿဲမြဲသာ္ဂွ္ ဍဳင္ဗဿာဂြံဗၜးၐးတုဲ လဿိဟ္မှိဟ္ဂကူမန္တံ ဂၜဳိင္တုိန္တဿာဂလုိင္ဂွ္ ဟုီသၢးမာန္ရ။ ပႜဲသှာံ ၁၉၈၃ လဿိဟ္ မှိဟ္ေကာန္ဂကူမန္ ႏြံပႜဲဍဳင္ဗဿာ ၈၃၅၀၀၀ တုဲ ပႜဲဍဳင္ေသံ ႏြံအၾကာ ၇၀၀၀၀ ကုႝ ၁၀၀၀၀၀ မဒွ္ရ။ စရင္မဆိင္ဆေကတ္လ၀္ ဟြံလံလဏီဂွ္ ပႜဲဍဳင္ဗဿာသဿးသဿး ဂကူမန္ႏြံ ၁.၃ လာန္ သၢးလ၀္ရ ယ၀္ရ စရင္၀ြံဒွ္ဍာံမၢး စႏူကုႝသှာံ ၁၉၃၀ ေတံ လဿိဟ္မှိဟ္ဂကူမန္ တံ ဂၜဳိင္တုိန္ၾကပ္ၐါဆ ဟုီသၢးစမာန္ရ။  လိက္သုေတသနဂမၜဳိင္ မထၐးပ်းလ၀္လဿိဟ္မှိဟ္ ေကာန္ဂကူမန္တံ ဗုီျပင္နာနာသာ္ကုီ ေလ၀္ စရင္လုႝဒွ္ဍာံေရာဂွ္ မြဲေလ၀္ပေတွ္စဟြံဂြံရ။ စရင္မြဲသာ္ မေကၜာန္ဗဒွ္လ၀္ႏူဂေကာံ ညးဟြံဒွ္စှးဍဳင္ Unrepresented Nations and People Organisation (UNPO) ပႜဲသှာံ ၁၉၉၆ ဟုီသၢးလ၀္ဂွ္ ဂကူမန္ႏြံ ၄ လာန္ဒွ္မာန္တုဲ ေပှာ၀္ကုႝ ၄ လာန္ဂွ္ပၜန္ ၈၀၀၀၀၀ ဂွ္ ဒုင္ေကတ္ဒွ္မန္ေဇတ္တ္တုဲ မင္မြဲထိင္ဒက္လ၀္ အေရ၀္ဘာသာကုႝ ေယန္သှာင္မန္ရ။  ပႜဲျပကုိဟ္ Wikipedia Encyclopedia ထၞးပ်းလ၀္ပၜန္ဂွ္ ဂကူမန္ႏြံပႜဲဍဳင္ဗဿာ ၈ လာန္တုဲ ပႜဲဍဳင္ေသံ ႏြံ ၁၁၄၅၀၀ မဒွ္ရ။  တုဲပၜန္ စရင္ဂေကာံကံင္သ႘ ေကာန္ဂကူမန္ (National Council of Mon, Mon Information Service) သၢးလ၀္ပၜန္ဂွ္ အခိင္လဿဳဟ္ ဂကူမန္ႏြံ အလုံဂၜးက၀္ ဒးဆိင္ဆေကတ္ၐုိတ္ ၈ လာန္မဒွ္ရ။  ဒံက္တာနာဲပါန္လွ ဟုီသၢးလ၀္ပႜဲလိက္ညးမှဳံယဿဳ An Introduction to Mon Language ဂွ္ ပႜဲဍဳင္ဗဿာ ေကာန္ဂကူမန္ မဒုင္ေကတ္လ၀္ယဿဳမန္၊ ဟုီအေရ၀္မန္ ေလပ္ကုီဒွ္၊ ဟြံေလပ္ကုီဒွ္တံဂွ္ မြဲလာန္ဟြံေပင္ပုဟ္ညးသၢးရ။  အတုိင္အလုႝအသ႘ဗဿာ မလေလာင္ၾတးလ၀္ဂွ္ ေပှာ၀္ကုႝလဿိဟ္မှိဟ္ မှဳံအလုံမြဲဍဳင္ဗဿာ ၅၀ လာန္ဂွ္ ဂကူမန္တံ ႏြံၐုိတ္ ၂ ကႜဳိပ္ကၜံသၢး လ၀္တုဲ ဂလာန္ ဒံက္တာ နာဲပါန္လွဂွ္ ဆိင္ဆေကတ္လ၀္ အတုိင္စရင္အလုႝအသ႘ဒွ္မာန္ရ။

ရံင္အာဂလာန္ဗြဲလၲဴေတံတုဲ ေကာန္ဂကူမန္ဂမၜဳိင္ ဒးဒုင္ငၛိတ္ဓလုီေထာံကုႝဂကူဗဿာတံ သာ္သာ္သာ္သာ္ဂွ္ လံအာသှာံလဿိဟ္ကုႝ ကၜံရတုဲ ပကာရ၀ြံ ေကာန္ဂကူမန္အလုံမြဲေကာန္ဂကူ ဗၜ’ိက္တှီကၜက္ေကၜံအာ သုီဖၟဳိတ္မာန္ရ။ အကာဲအရာ၀ြံ ေကာန္ဂကူန္မန္ပု႙ ေထက္ကုႝဒးပသတိတုဲ ေသၢာံမင္မြဲ အေရ၀္ဘာသာ၊ လိက္ပတ္ ေကုာံ မြဲအလုံေကာန္ဂကူတံဂွ္ ပု႙သၵးပတိတ္ျဇဟတ္လြ႘ပရာ သၵးေကၜာန္မြဲမြဲသာ္ေထက္ရ။

ဂကူေအန္ဂလိက္တံ ပုိင္ၿပ႘ဂြံဍဳင္ဗဿာဂွ္ ေတာ္အာမြဲသာ္မၢး ဇေရင္ဂကူမန္တံ ဒွ္ကုသုႝခုိဟ္မြဲသာ္ကုီရ။ မုဟုိတ္တုန္ ဒဿာႏူဂွ္ေဟင္ ဂကူမန္တံ ဂြံတိတ္ဗၜးႏူ ဘဲဗဿာတံ ပ်ဲပ်ာံပႜဳႝပႜဳိက္တုဲ ေကာန္ဂကူမန္တံ ေသၢာံေသွ္တၞက္ဒဿံင္ ပႜဲတြဳႝရးလဿဳဟ္ ကုလဿိဟ္မှိဟ္လဿဳဟ္ ဗုီသာ္ဏံမဒွ္ရ။ ကာလအလုံမြဲဍဳင္ဗဿာ စုိပ္သဿ၀္တဲေအန္ဂလိက္ဂွ္ အေရ၀္ဘာသာလိက္ပတ္ဗဿာ စကာစပႜဲ႐ုင္ဂဗုတ္ေအာန္ဒဿံင္တုဲ ကႜဳိပ္သကုိပ္ဗဿာ ညးမဆာန္ဂကူတံဂွ္ သတိလုပ္ ကၜဳင္ဒဒွ္ဥပမာဂကူပ်ဴတံဂွ္တုဲ ၾယဵဂကူမြဲမြဲ ယ၀္ရအေရ၀္ဘာသာေကၜံမၢး အလုံ မြဲဂကူေကၜံကၜက္အာေရာင္။

ရဵသာ္၀ြံ သတိလုပ္ကၜဳင္အုိတ္ရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ေဍံတံစန္ဒက္ ေကာန္ဂကူေဍံတံ ေသၢာံသႜဳိက္ဆာန္အေရ၀္၊ ဘာသာ၊ လိက္ပတ္ကုႝ ေယန္သှာင္ေဍံတံရ။ လက္ထက္ေအန္ဂလိက္တံ အုပ္ဓုပ္ပကင္ရင္ဒဿံင္ဍဳင္ဗဿာဂွ္ ဂကူမန္တံ ဂြံအေခါင္သၜးပြးညိည စပ္ကုႝေယန္ သှာင္ရ။ ဗၜာဲသဿိင္အလုႝအသ႘ကုႝလ၀္တာလ်ဳိင္ ေသၢာံသကုိပ္သၠ ဘာဗေတာန္လိက္မန္ ႏြံကၜဳင္လ၀္ကုီ ပႜဲ၀င္သၢးလ၀္ရ စုိပ္လက္ ထက္ဂ်ပါန္ဂွ္ လိက္ဗဿာမြဲေဟင္ ဂြံအေခါင္သုင္ေစာဲပႜဲ႐ုင္ဂဗုတ္တုဲ လိက္ပတ္ေကာန္ဍဳင္ေရင္တံဂွ္ ေဍံတံကဿာတ္ဗဒုႝေထာံရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ဘာဗေတာန္ လိက္မန္တံေလ၀္ ဒးကဿာတ္ေထာံပၜန္ရ။

ပႜဲအခိင္ကာလ အကၜာဍဳင္ဗဿာဟြံဂြံဗၜးၐးဏီကုီ ကာလဂြံဗၜးၐးတုဲကုီတံဂွ္ ဂကူမန္တံမခ်႘ဒရာင္ ပေရင္ဂကူ ပုႝဂၜဳိင္တုိန္ရ။ ဍဳင္ဗဿာ ဂြံဗၜးၐးတုဲ ပႜဲသှာံ ၁၉၄၈ ဂွ္ ဂကူမန္တံ ပေပဲါေကာံဓ႐ုီေဇှာ္မြဲ ပႜဲဍဳင္လၢဳင္တုဲ ညးစှးဂမၜဳိင္ လဿိဟ္ကုႝကၜံ မကၜဳင္ႏူအလုံမြဲတြဳႝရးမန္တံ တုိန္စုိပ္ေပဲါေကာံဓ႐ုီရ။ ႏူကုႝေပဲါေကာံဓ႐ုီ ေဖ်ံသၢဳတ္သြာတ္ အာတ္မိက္ ၇ တင္အတုိင္သဿ၀္၀ြံရ။
          ၁။ အေခါင္အရာဗေတာန္လိက္မန္ ပႜဲဘာအလုႝအသ႘ မှဳံပႜဲေဒသမန္
          ၂။ အေခါင္အရာစကာလိက္မန္ ပႜဲရုင္ဂဗုတ္အလုႝအသ႘ မှဳံပႜဲေဒသမန္
          ၃။ အေခါင္အရာစကာလိက္မန္ ေသၢာံခ်ဴပတုိန္လိက္ပစူတိ  ယဿဳဂၜဳင္ဍာန္ ပႜဲရးေဒသမန္
          ၄။ အေခါင္အရာ ေသၢာံတက္ၾတးပၲိတ္လိက္အုပ္မန္ ဗြဲမသၜးပြး
          ၅။ အေခါင္အရာ ေကၜာန္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ ဗြဲမသၜးပြး
          ၆။ အေခါင္အရာ ဂြံပတန္ဍဳင္ရးဇကုကုႝဇကု
          ၇။ အေခါင္အရာ ဘ၀ပု႙ပု႙ဂြံဖန္ဖက္မာန္